Stel je voor: een kind dat vastloopt op school. Wat je ziet, is dat het niet meer verder wil werken, blokkeert, boos wordt of alles vermijdt. Misschien thuis extra gefrustreerd is. Dat is de bovenkant van de ijsberg: het zichtbare gedrag. Maar daaronder speelt veel meer, vaak onzichtbaar, en precies dát bepaalt de korte- en langetermijngevolgen.

Onder water begint het bij het zelfbeeld. In eerste instantie zie je dat een kind onzeker wordt, bang om fouten te maken of om beoordeeld te worden. Dit vormt het zelfbeeld; de manier hoe het kind zichzelf ziet en over zichzelf denkt. Het wil liever verbergen wat moeilijk is. Op de langere termijn kan dit doorslaan naar een diepgeworteld gevoel van nooit goed genoeg zijn, met kans op perfectionisme, identiteitsproblemen of zelfs depressieve klachten.

Daarna komt relationele veiligheid. Op korte termijn betekent dat vaak dat een kind zich aanpast om erbij te horen, of juist terugtrekt uit vriendschappen. Het masker helpt even, maar kost energie. Op de lange termijn kan dit leiden tot problemen in vertrouwen en relaties, en het gevoel jezelf kwijt te zijn omdat je zo vaak iemand anders hebt gespeeld. Het is belangrijk om een onvoorwaardelijke relatie te hebben met de persoon waar je emotioneel afhankelijk van bent.

Dan is er de emotionele overprikkeling. Kinderen ervaren nu al hoofdpijn, buikpijn of hevige emoties die ze moeilijk kunnen reguleren. Hun energie om te leren raakt op. Als dat blijft doorsluimeren, kan dit zich ontwikkelen tot chronische stress, burn-outklachten of een blijvende afkeer van school en leren. Het kan overgaan naar een trauma.

Veel kinderen ontwikkelen overlevingsstrategieën: sociaal handig worden, de clown uithangen, de les verstoren, pesten, agressief worden of juist onzichtbaar blijven. Op korte termijn lijkt dat slim, want het voorkomt pijn of afwijzing. Het beschermd tegen de extreme emoties die kunnen ontstaan. Maar op de langere termijn verliezen ze hun eigenheid en raken ze gevangen in een rol die niets zegt over wie ze werkelijk zijn. Ze raken de verbinding met zichzelf kwijt.

En helemaal onderin: hechting en bestaansrecht. In het begin merk je dat kinderen veel bevestiging nodig hebben of bang zijn om afgewezen te worden. Maar diep van binnen gaat het over een nog grotere vraag: “Mag ik er zijn zoals ik ben?” Als dit onbeantwoord blijft, kan het later leiden tot existentiële twijfel, eenzaamheid of het gevoel dat je nooit écht ergens thuishoort.

Kortom: de korte termijn laat vooral spanning, vermijdingsgedrag of juist rebels gedrag en lichamelijke klachten zien. De lange termijn raakt veel dieper: identiteit, relaties, gezondheid en levensgeluk. Faalangst is dus zelden het echte probleem. Het is een signaal van alles wat onder water leeft en dáár ligt de sleutel tot verandering.

Waarom ‘faalangst aanpakken’ vaak symptoombestrijding is

Kort gezegd: faalangst is zelden het werkelijke probleem. Het is wat je boven water ziet. Onder dat zichtbare gedrag ligt een hele ijsberg van zelfbeeld, relationele veiligheid, prikkelbalans, overlevingsstrategieën en (diepe) hechtingsvragen.

De ijsberg: wat je ziet en wat eronder speelt:

Boven water (zichtbaar gedrag)

Niet verder willen werken • vermijden • blokkeren • “ik kan het niet” • rebels gedrag • druk gedrag • frustratie thuis

Onder water (de kernlagen)

Zelfbeeld & overtuigingen – Wat zegt falen over mij? Wie ben ik, besef van anders zijn
Relationele veiligheid – Mag ik falen en tóch blijven meedoen? Is de relatie onvoorwaardelijk?
Emotionele overprikkeling – Zenuwstelsel op scherp, weinig herstel, alarm
Overlevingsstrategieën – Maskeren, sociaal handig worden, onzichtbaar zijn, relatie behouden ten koste van zichzelf
Hechting & bestaansrecht – Ben ik waardevol als ik niet voldoe?

Conclusie: “faalangst” is vaak een signaal. Pas als we de laag eronder zien, verandert gedrag duurzaam.

Waarom hb-kinderen extra kwetsbaar zijn

Veel (u)hb-kinderen merken vroeg: "ik ben anders". Om erbij te blijven horen ontwikkelen ze slimme strategieën: behulpzaam, snel schakelen, perfect presteren of juist onzichtbaar worden.
Zodra leren écht spannend wordt, wankelt dat bouwwerk. Dan komt niet alleen “ik kan het niet” omhoog, maar ook:

“Wat zegt dit over wie ik ben?”
“Mag ik nog meedoen als ik faal?”
“Ben ik nog waardevol als ik niet voldoe?”

Daarom werkt een aanpak die alleen focust op “denkfouten” en tips & tricks vaak maar kort.

Mijn aanpak: voorbij de top van de ijsberg

Ik werk systeemgericht en vanuit hechting. Dat betekent: niet alleen naar het kind kijken, maar ook naar de relaties, verwachtingen, omgeving en prikkelbalans.

In elk traject krijg je:

IJsberganalyse: wat is zichtbaar, wat speelt eronder?
Psycho-educatie: hoe werkt (u)hb in leren, emoties en relaties?
Veiligheid eerst: relationele veiligheid en regulatie als basis
Praktische handvatten: voor thuis en school (top-down leren, doseren van uitdaging, herstelmomenten, taal voor emoties, omgaan met perfectionisme/afwijzingsgevoeligheid)

Doel: een kind dat zich veilig en gezien voelt, weer durft te proberen en energie overhoudt. Een kind dat in verbinding met zichzelf durft te zijn.

Wanneer past deze benadering?

- Faalangst, perfectionisme, blokkeren bij nieuwe taken
- Onderpresteren, uitstelgedrag, schoolmoeheid
- Lichaamssignalen bij spanning (hoofdpijn/buikpijn), meltdowns of shutdowns
- “Teveel willen pleasen” of juist terugtrekken/onzichtbaar worden

Wat levert het op?

Diep begrip van waarom je kind vastloopt (niet alleen wat je ziet)
Gedeelde taal met school: iedereen kijkt naar dezelfde ijsberg
Concreet plan met haalbare stappen die veiligheid, leren en welbevinden versterken

Samengevat

De hele ijsberg erkennen = sleutel tot duurzame verandering.
Symptomen serieus nemen, maar niet verwarren met de ker

Belangrijk: Dit specifieke model voor hoogbegaafde kinderen is door mijzelf ontwikkeld. Overname, verspreiding of gebruik hiervan zonder mijn uitdrukkelijke toestemming is niet toegestaan. Voor gebruik dient vooraf schriftelijke toestemming te worden verkregen.